Sjögren sendromu (SS), vücudun savunma mekanizması olan bağışıklık sisteminin (immün sistemin), normal seyrinden saparak esasen salgı üreten bezlere (ekzokrin bezlere) saldırmasıyla ortaya çıkan kronik (uzun süreli), sistemik bir otoimmün hastalıktır. Hastalığın temelinde, gözyaşı ve tükürük bezlerinin lenfosit adı verilen beyaz kan hücreleri tarafından istilası ve hasar görmesi yatar. Bu durum, sendromun en belirgin iki şikayeti olan kuru göz (keratokonjonktivitis sikka) ve kuru ağız (kserostomi) tablosunu oluşturur.

Nadir görülen metabolik bozukluklardan biri olan Akut İntermittan Porfiri (AİP), yüzyıllardır gizemini koruyan ve teşhisi zorluğu nedeniyle hastalar için çileye dönüşen bir rahatsızlıktır. Tıbbi literatürde "kraliyet hastalığı" olarak da anılan ve tarihsel figürlerin (İngiliz Kralı III. George gibi) yaşadığı sanılan şiddetli nörolojik ve psikiyatrik ataklarla kendini gösteren bu genetik hastalık, porfirin adı verilen kimyasalların vücutta aşırı birikimiyle (özellikle karaciğerde) ortaya çıkar. Bugün, uzman doktorların akademik ve klinik çalışmaları sayesinde, AİP’nin teşhis ve tedavisine dair çarpıcı gelişmeler yaşanmaktadır.

Ağrı, vücudumuzun alarm sistemidir; hayatta kalmamız için hayati bir uyarı mekanizmasıdır. Ancak bazı bireyler, konjenital analjezi (doğuştan ağrıya duyarsızlık) olarak bilinen nadir bir genetik durumla doğar. Bu insanlar, yanıkları, kırıkları veya ciddi enfeksiyonları bile fiziksel olarak hissetmezler, bu da dışarıdan bakıldığında bir 'süper güç' gibi görünse de, aslında büyük tehlikeler ve yaşam boyu dikkat gerektiren bir durumdur. Tıbbi literatürde, bu durumun temelinde genellikle SCN9A genindeki mutasyonların yattığı tespit edildi. Bu gen, ağrı sinyallerini beyne ileten sinir hücrelerinin yüzeyindeki sodyum kanallarının (özellikle $Na_V1.7$ olarak adlandırılan) işlevini düzenler. Söz konusu kanallar doğru çalışmadığında, ağrı sinyali iletilemiyor; bu da ağrıyı ortadan kaldıran doğal bir mekanizma yaratıyor.

Nadir görülen genetik hastalıklardan Menkes hastalığı (Menkes sendromu), bakır metabolizmasındaki ciddi bozukluklar nedeniyle erken çocukluk döneminde ağır nörolojik gerilemeye yol açan, X kromozomuna bağlı çekinik kalıtılan bir bozukluktur. Hastalık, vücuttaki bakırın hücre dışına taşınmasından sorumlu olan ATP7A genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bakırın emilim ve taşınma süreçlerindeki bu aksaklık, özellikle beyinde bakır eksikliğine neden olurken, bakırın hücre içinde anormal birikmesine yol açarak hayati enzimlerin (bakıra bağımlı enzimler) fonksiyonunu bozar. Uzman doktorların klinik çalışmaları, bu durumun hızla ilerleyen nörodejenerasyona ve genellikle yaşamın ilk yıllarında fatal seyre (ölümcül sonuçlanmaya) yol açtığını kesin olarak doğrulamıştır.

X-Bağlantılı Hipofosfatemik Raşitizm (XLH), nadir görülen ve kalıtsal bir fosfat metabolizması bozukluğu (vücuttaki fosfor dengesinin şaşması) olarak biliniyor. Bu durum, böbreklerin fosfatı aşırı miktarda idrarla dışarı atmasına neden olarak kanda hipofosfatemi (düşük fosfat seviyesi) ve kemiklerde raşitizm (kemik yumuşaklığı) ile osteomalazi (erişkinlerde kemik erimesi benzeri durum) gelişimine yol açıyor. Tarihsel süreçte, XLH’nin anlaşılması ve tedavisi uzun bir evrim geçirdi. Hastalığın X kromozomu üzerindeki PHEX geni mutasyonu (genetik değişiklik) ile ilişkisi 1990’lı yıllarda keşfedildi; bu, hastalığın patofizyolojisini (hastalığın işleyiş mekanizması) anlamamızda önemli bir dönüm noktası oldu.

Kleine-Levin Sendromu (KLS) adıyla bilinen ve halk arasında sıklıkla "Uyku Güzeli Sendromu" olarak anılan bu nörolojik rahatsızlık, tekrarlayan uyku dönemleri, yeme bozuklukları (genellikle aşırı yeme, yani hipersomi), bilişsel işlev bozukluğu (zihin bulanıklığı, ilgisizlik) ve davranış değişiklikleri ile karakterize edilen nadir bir hastalıktır. Bu sendromun en çarpıcı özelliği, hastaların günlerce, hatta haftalarca süren ve neredeyse kesintisiz uyku ataklarına girmesidir. Ataklar sırasında kişi, yalnızca temel ihtiyaçlar (tuvalet, yemek) için uyanabilir ve uyandığında bile gerçeklikten kopuk, sersemlemiş bir haldedir.

Sferositoz, kırmızı kan hücrelerinin (eritrositlerin) normal disk şekli yerine küresel (sferik) bir yapıya sahip olmasıyla karakterize edilen, genellikle otozomal dominant (baskın genle aktarılan) kalıtsal bir hastalıktır. Bu durum, hücre zarı proteinlerindeki genetik kusurlardan kaynaklanır. Hastalığın klinik tanımı ve kalıtsal yapısının anlaşılması 20. yüzyılın başlarına dayanır; ancak moleküler düzeydeki kusurların aydınlatılması ve spesifik genetik mutasyonların (gen değişimlerinin) tespiti, tıp bilimindeki devrim niteliğindeki gelişmelerle 1980'li ve 1990'lı yıllarda hız kazanmıştır. Hastalığın temelinde, kırmızı kan hücresi zarının iskelet yapısını oluşturan spektrin, ankirin, bant 3 proteini gibi kritik proteinlerdeki eksiklikler veya işlev bozuklukları yatar. Bu yapısal anormallik, hücrelerin esnekliğini kaybetmesine ve özellikle dalakta (splen) parçalanmasına (hemolize) yol açar.

Sandhoff hastalığı, nörodejeneratif (sinir hücrelerinin zamanla yıpranması) karakterli, nadir görülen ve ilerleyici bir kalıtsal metabolizma bozukluğudur. Bu ciddi durum, HEXB genindeki (beta-heksosaminidaz B alt birimini kodlayan gen) mutasyonlar sonucu ortaya çıkar. Hastalığın temelinde, hücrelerin atık maddeleri temizlemekle yükümlü organelleri olan lizozomlarda, GM2 gangliyozid adı verilen yağlı maddelerin (lipidlerin) birikmesi yatar. Bu birikim, özellikle beyin ve omurilikteki sinir hücrelerinde hasara yol açarak zamanla kas güçsüzlüğü, görme ve işitme kaybı, nöbetler ve gelişimsel gerilik gibi ağır klinik tablolara neden olur.

Wolman Hastalığı (Kolesterol Ester Depo Hastalığı olarak da bilinir), Lizozomal Asit Lipaz (LAL) eksikliğinden kaynaklanan son derece nadir ve yıkıcı bir genetik metabolizma bozukluğudur. Bu hastalık, vücudun yağları (lipidleri) uygun şekilde parçalayamaması sonucu, özellikle karaciğer, dalak ve bağırsaklar gibi hayati organlarda kolesterol esterleri ve trigliseridlerin aşırı birikimiyle karakterize edilir. Erken bebeklik döneminde ortaya çıkan formu genellikle hızlı ilerler ve ciddi prognozu (hastalığın gidişatı) nedeniyle uzmanlar için büyük bir meydan okuma olmaya devam etmektedir.

NÖROMİYELİTİS OPTİKA SPEKTRUM BOZUKLUĞU (NMOSD), nadir görülen ve merkezi sinir sistemini (MSS) etkileyen bir otoimmün hastalık grubu olarak tanımlanır. Uzun yıllar Multiple Skleroz (MS) hastalığının bir varyantı sanılmış olsa da, bilimsel çalışmalar neticesinde bu ikilinin esasen farklı patofizyolojik mekanizmalara sahip olduğu kesinleşti. Güncel klinik veriler, özellikle akuaforin-4 (AQP4) antikorunun keşfiyle, NMOSD'nin kendine has bir kimliği olduğunu ortaya koydu. Bu antikor, beyin ve omurilikteki astrosit adı verilen destek hücrelerinde bulunuyor ve bağışıklık sisteminin burayı hedef alması hastalığın temelini oluşturuyor.

Cotard Sendromu, tıp dünyasının en ilginç ve nadir nöropsikiyatrik rahatsızlıklarından biri olarak kabul ediliyor. Bu duruma sahip kişiler, kendilerinin öldüğüne, vücutlarının çürüdüğüne, iç organlarının kaybolduğuna veya var olmadıklarına inanırlar. Tıp literatürüne ilk kez 1880 yılında Fransız nörolog Jules Cotard tarafından "inkâr sanrısı" (délire de négation) adıyla kazandırılan bu sendrom, zaman içinde "Yürüyen Ceset Sendromu" olarak da anılmaya başlandı.

Alice Harikalar Diyarında Sendromu (AHDS) — ki tıp literatüründe Todd Sendromu olarak da bilinir — genellikle çocukluk ve genç yetişkinlik döneminde başlayan, hastaların vücutlarının veya çevrelerindeki nesnelerin boyutlarını, şekillerini veya mekânsal ilişkilerini çarpıtılmış olarak algıladığı nadir bir nöropsikolojik durumdur. Bu şaşırtıcı durum, adını Lewis Carroll’un ünlü eserindeki kahramanın deneyimlerinden alır; Alice de hikâye boyunca küçülüp büyüyerek gerçeklik algısında ciddi kaymalar yaşar.

Pika sendromu, tıbbi literatürde yeme bozukluğu (beslenme ve yeme davranışlarını etkileyen psikiyatrik durum) olarak tanımlanan, kişinin besin değeri olmayan maddeleri (kil, toprak, buz, kağıt, saç, boya artıkları gibi) sürekli ve kompulsif bir şekilde tüketme isteğiyle karakterize edilen nadir bir durumdur. Bu durum, özellikle çocuklarda, hamilelerde ve bazı gelişimsel bozuklukları olan bireylerde daha sık gözlemlenebilir. Adını, Latince'de besin seçiciliği düşük bir kuş türü olan saksağandan (Pica pica) alması dahi, sendromun alışılmışın dışındaki yeme davranışına yaptığı göndermeyle ilgi çekmektedir.

Morgellons hastalığı (MD), ciltte sürünen, ısıran veya sokan hisler, yorgunluk, eklem ağrısı ve en önemlisi cilt lezyonlarından çıkan veya altından görünen küçük, renkli lifler ile karakterize nadir ve tartışmalı bir durumdur. Bu semptomları yaşayan bireyler, genellikle dermopati (cilt hastalığı) ve psikiyatrik bir tanı arasında sıkışıp kalıyorlar. Ancak son yıllarda bu gizemli rahatsızlık hakkında önemli akademik ve klinik araştırmalar ışığında, hastalığın hem tarihsel gelişimi hem de güncel tıbbi durumu netleşmeye başladı.