Fabry hastalığı, lizozomal depo hastalıkları (hücre içindeki atık maddeleri parçalayan organellerin düzgün çalışmadığı genetik hastalıklar grubu) arasında yer alan, nadir ama ciddi bir rahatsızlıktır. X kromozomu üzerinde bulunan alfa-galaktosidaz A ( $\alpha$-Gal A ) enzimini kodlayan $GLA$ genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu enzimin eksikliği veya yokluğu, hücrelerde globotriaosilseramid (Gb3 veya GL-3) adı verilen yağlı bir maddenin (glikolipit) birikmesine yol açar. Bu birikim zamanla kan damarları, sinirler, böbrekler, kalp ve diğer hayati organlarda ilerleyici hasara neden olur.
Tıbbi Gelişmeler Işığında Fabry’nin Tarihçesi ve BelirtileriHastalık ilk kez 1898 yılında, Alman dermatolog Dr. Johannes Fabry ve İngiliz cerrah Dr. William Anderson tarafından bağımsız olarak tanımlanmıştır; bu nedenle literatürde Fabry-Anderson Hastalığı olarak da geçer. Yüzyılı aşkın süredir üzerinde çalışılan bu durum, başlangıçta cilt lezyonları (anjiyokeratomalar) ve periferik nöropati (sinir hasarına bağlı ellerde ve ayaklarda yanma, ağrı krizleri, yani akroparestezi) ile ilişkilendirilmiştir.
Günümüzde ise Fabry hastalığının sadece cilt ve sinirleri değil, aynı zamanda böbrek yetmezliği (kronik böbrek hastalığının ilerlemesi), kardiyomiyopati (kalp kası hastalığı) ve inme (beyin damarlarının tıkanması veya kanaması) gibi yaşamı tehdit eden komplikasyonlara yol açtığı çok daha iyi anlaşılmıştır. Hastalığın teşhisi, özellikle kadın taşıyıcılarda (heterozigotlar) semptomların daha hafif ve değişken olabilmesi nedeniyle, bazen yıllar süren bir süreç olabiliyor. Fabry hastalığı ne kadar yaygın, sorusunun cevabı coğrafi bölgelere göre değişmekle birlikte, kabaca her 40.000 ila 120.000 kişiden birinde görüldüğü tahmin edilmektedir.
Tedavideki Dönüm Noktaları: Enzim Replasmanından Gen TerapisineUzun yıllar boyunca Fabry hastalarının tedavisi sadece semptomların yönetimi ve organ hasarının yavaşlatılması ile sınırlı kalmıştı. Ancak tıp bilimindeki en büyük atılımlardan biri 2001 yılında enzim replasman tedavisi (ERT) ile gerçekleşti. Bu tedavi, eksik olan $\alpha$-Gal A enzimini hastaya damar yoluyla (intravenöz infüzyon) periyodik olarak dışarıdan sağlamayı amaçlar. ERT, hastalığın ilerlemesini yavaşlatma ve semptomları hafifletme konusunda önemli bir ilerleme kaydetti; özellikle erken teşhis edilen hastalarda büyük fayda sağlayabilir.
Son on yılda ise oral şaperon tedavisi (enzimin aktivitesini artıran ve stabilitesini sağlayan moleküllerin ağızdan alınması) gibi daha konforlu tedavi seçenekleri geliştirildi. Bilim insanları ve uzman doktorlar, bu ilerlemelerin ötesine geçerek hastalığın kök nedenini ortadan kaldırmayı hedefliyor: Gen Terapisi. Bugün, Fabry hastalığı tedavisi araştırmalarında, hastanın kendi hücrelerine sağlıklı $GLA$ genini yerleştirerek kalıcı enzim üretimi sağlamayı amaçlayan klinik çalışmalar devam etmektedir. Bu yenilikçi yaklaşımlar, gelecekte Fabry hastaları için Fabry hastalığı gen tedavisi ile tamamen yeni bir umut ışığı olabilir.
Doğrulananlar ve Yanılgılar: Haber Metninin MesajıAkademik kaynaklar, Fabry hastalığının çoklu organ tutulumlu (vücuttaki birçok sistemi etkileyen) bir hastalık olduğu ve erken teşhisin, özellikle böbrek ve kalp hasarı açısından hayati öneme sahip olduğu konusunda hemfikirdir. Tedavideki ana mesaj, ERT ve şaperon gibi mevcut yöntemlerle hastalığın seyrinin değiştirilebileceği ve yaşam kalitesinin artırılabileceği yönündedir.
Ancak geçmişteki bazı haber veya popüler yayınlardaki yanılgılar ise şunlardır:
Sadece Erkek Hastalığı Olduğu İddiası: Hastalık X kromozomuna bağlı kalıtıldığı için (X'e bağlı kalıtım), eskiden kadınların sadece "taşıyıcı" olduğu ve semptom göstermediği düşünülürdü. Oysa güncel veriler, kadın hastaların (heterozigotlar) da hastalığın hafiften şiddetliye değişen derecelerde Fabry hastalığı semptomları gösterebildiğini, hatta ciddi kalp ve böbrek sorunları yaşayabildiğini doğrulamıştır. Bu eski kanaat kesinlikle yanlıştır.
Tamamen Tedavisiz Olduğu İddiası: Her ne kadar kesin ve kalıcı bir kür (tam iyileşme) şu an için sunulmasa da, ERT ve diğer tedaviler sayesinde hastalık yönetilebilmekte ve ilerlemesi durdurulabilmektedir. "Tedavisiz" söylemi, günümüz tıbbi gerçeklerini yansıtmamaktadır. Lizozomal depo hastalıkları tedavisi günümüzde hızla gelişen bir alandır.
Fabry hastası nasıl yaşar ve yönetilir soruları, hastalığın ilerlemişliği ve uygulanan tedaviye bağlıdır. Hastalar, düzenli takiple ve ilaçlarını kullanarak nispeten normal bir yaşam sürdürebilirler.
Küresel Çalışmalar Hız KesmiyorDünya genelinde tıp çevreleri, bu nadir hastalık üzerine yoğunlaşmış durumda. Uzmanlar, yeni nesil tedavi protokollerini (yöntemlerini) ve tanı kitlerini (teşhis araçlarını) geliştirmek için uluslararası platformlarda sürekli veri (bilgi) alışverişi yapıyorlar. Hastaların erken tanılanması için yenidoğan tarama programlarına Fabry hastalığının da eklenmesi için çabalar devam ediyor. Bu çabalar sayesinde Fabry hastalığı genetik geçişi hakkında daha fazla toplumsal farkındalık oluşması hedeflenmektedir. Gelişmeleri medihaber.com'u takip ve sosyal medya hesaplarını takip ederek güncel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bilimin Umudu ArtıyorBu alanda çalışan önde gelen araştırma enstitüleri, özellikle hastalığın nörolojik ve kardiyak (kalple ilgili) tutulumlarını daha iyi anlamak için ileri görüntüleme teknikleri ve biyobelirteçler (hastalığın varlığını veya ilerlemesini gösteren biyolojik işaretleyiciler) üzerinde duruyorlar. Bu çalışmalar, gelecekte kişiye özel (bireyselleştirilmiş) tedavi yaklaşımlarının geliştirilmesine zemin hazırlayacaktır. Özellikle yeni klinik denemeler, hastalığın neden olduğu hücresel hasarı onarmaya odaklanarak, Fabry hastaları için beklenen tedavilerin kapısını aralamaktadır.